ویروس

تباین ویروسها با کلیه میکروب‌هایی شناخته شده، آنان را در زیست‌شناسی میکروبی از مقام و جایگاه ویژه و رده‌بندی جداگانه‌ای برخوردار کرده‌است. ساختمان ویروسها محدود است به ژنوم و پوششی ار پروتئین به دور آن. در شماری از ویروسها لایه‌ای از لیپو پروئین و لیپوپلی ساکارید نیز مضافاً برای حفاظت پوشش پروتئینی به دور آن قرار می‌گیرد. (کپیسد و پوشش ویروس را ببینید) ویروسها برای تکثیر باید به داخل سلولی نفوذ کرده برنامه تولیدی سلول را بنفع خود تغییرداده و کارگاه پروتئین سازی سلول را همه‌جانبه برای تولید پروتئینها و آنزیم‌های لازم بکار گیرند. ویروسها درعین کوچکی با داشتن ژنهای کافی مراحل بسیار پیچیده تکثیر خود را درسلول میزبان یا به گروگان گرفته شده به سهولت هدایت و کنترل می‌کنند و انگل وار تکثیر می‌شوند. ژنوم ویروسها عبارت است از نوعی اسید نوکلئیک که بر مبنای نوع آن، ویروسها به دو دسته تقسیم می‌شوند. ویروسهای حاوی "آر ان آ " را یبونوکلئیک اسید RNA و ویروسهای حاوی دی‌ان‌ای دزاوکسی رایبونوکلئیک اسید. DNAعفونت زایی ویروسها فقط و فقط حاصل فعالیت داخل سلولی اسید نوکلئیک یا ژنوم آنهاست به این جهت درخارج سلول ویروس و ژنومش عاری از هرگونه فعالیت بوده و یک مولکول بزرگ محسوب می‌شود. ژنوم بسیاری ویروسها بصورت رشته یا کلاف داخل پوشش پروتئینشان که اختصاصاَکاپسید کپسیدنامیده می‌شود قراردارد. این پوشش پروتیینی یکپارچه نبوده بلکه از ذرات یا واحدهای کوچکتری بنام کاپسومر Capsomer ساخته می‌شود. کاپسومرها پس از بهم پیوستن کاپسیدرا تشکیل می‌دهند و فرم مخصوص آن بستگی به نوع ویروس و ساختار آن دارد. در برخی ویروسها ژنوم بصورت مارپیچی سنتز شده و کاپسومرها آنرا بطور منظم پوشش می‌دهند، طوریکه نوکلئوکاپسید ویروس حالت فنری یا هلیکال بخود می‌گیرد. علاوه براین ژنوم و کاپسید (نوکلئوکاپسید) بیش از نیمی از ویروسها دارای غلاف (به انگلیسی: Envelop) از لیپوپروتئین و لیپوپولی ساکارید ند. در این مورد هم ویروسها به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه غلافدار و گروه بدون غلاف. غلاف ویروسها از تنوع بسیاری برخورداراست که به‌طور مفصل به آن خواهیم پرداخت. اندازه، شکل، حجم و ساختمان ویروسها بسیار متنوع و متفاوت است. ویروسها برخی کروی، بعضی مخروطی و بسیاری از اشکال هندسی مانند برخوردارند، ازآن جمله می‌توان فرم مکعبی یا پلی هدرون را مثال زد. قطر کوچکترین ویروسها۲۰ نانومتر و بزرگترین آنها۴۵۰ نانومتر گزارش شده (نانومتر عبارت است ازیک میلیونیوم میلیمتر). ویروسهای بزرگ (ویروسهای آبله) از ساختمانی نسبتاً پیچیده یا مرکب (کمپلکس) برخوردارند و همچون باکتریها ابداَ از صافی (فیلترچینی) عبور نمی‌کنند. درصورتیکه مابقی گذرای صافی چینی اند. ویروس‌ها فقط به علت داشتن اطلاعات ژنتیکی برای تولیدمثل به جانداران شبیه‌اند. در واقع ویروس‌ها انگل اجباری هستند. دستاوردهای فوق تائیدیست برای اینکه، برخلاف کلیه موجودات زنده اعم از تک سلولی یا بسیار سلولی وپروکاریونت و یوکاریونتها، ویروسها فاقد ساختمان سلولی بوده عاری از هرگونه فعل و انفعالات شیمیایی، آنزیمی و متابولیسم سلولی اند وبا فقدان ملزومات مشابه سازی، هرگز قادر به تکثیر و مشابه سازی خود نیستند. آنها را باید خارج از سلول زنده یک ماکرومولکول مرکب یا یک واحد عفونت زا به‌شمارآورد. آنها باتوجه به اینکه ماکرومولکول‌های مرکبند یعنی دارای زنجیره اسید نوکلئیک و حفاظ پروتئینی و احتمالاُ غلافی از لیپوپروتئین و لیپولی ساکارید اند، آماده‌اند به محض تماس با سلول میزبان و پس از مراحل جذب، دخول و آزادی ژنوم دستگاه پروتئین سازی میزبان را در اختیار گرفته و مراحل کلی تکثیرشان را به کمک سیستمهای سلولی (ترانسکریپسیون و ترانسلاسیون) ترتیب دهند. سلولها اعم از از پروکاریونت و یوکاریونتها می‌توانند سلول میزبان اجباری ویروسها گردند. هرنوع سلولی پذیرای هر ویروسی نبوده، انحصارا ویروس آشنا بخود را پذیرا می‌باشد.